Koszatniczka pospolita, koszatniczka zwyczajna, koszatnica (Octodon degus) – gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae), zamieszkujący obszar w Chile między wybrzeżem Oceanu Spokojnego i zachodnimi zboczami Andów, najliczniej pomiędzy Vallenar a Curicó(28-35°S)do wysokości 1200 m n.p.m. W Chile jest ssakiem o najliczniejszej populacji. W Polsce wyjątkowo stwierdza się osobniki zdziczałe.
-Nazewnictwo :
Nazwa gatunkowa "degus" została pierwszy raz użyta przez jezuitę Juana Ignacio Molina w wydanej w 1782 roku "Historii natury w Chile", a została utworzona ze słowa dewü, które w języku mapudungun oznacza szczura. Molina sklasyfikował wówczas błędnie koszatniczkę jako gatunek wiewiórki (Sciurus) i użył dla niej nazwy "Sciurus degus". Przyporządkowując i nazywając tak koszatniczkę Molina kierował się oceną podobnego sposobu życia tych gryzoni. Przez lata próbowano nawet klasyfikować O. degus razem z Lagomorpha, czyli zajęczakami. Ostatecznie obecna klasyfikacja zalicza koszatniczkę do Hystricognathi, czyli infrarzędu obejmującego również aguti, kapibarę, marę patagońską, nutrię, kolczaka, tukotuko oraz wiskacza, szynszylę, świnkę morską czy ursona. Pierwszy człon nazwy "Octodon" (ośmio-, czy raczej ósemkowo-zębny), właściwy dla wszystkich koszatniczkowatych, wynika z ukształtowania trzonowców, nie ilości zębów.
Do rodzaju Octodon koszatniczkę zaliczył w 1848 roku brytyjski zoolog George Robert Waterhouse.
Koszatniczki bywają dzielone (Anna Sporon, 1990 i Sharon Vanderlip w 2001) na kilka gatunków: najczęściej spotykaną koszatniczkę zwyczajną albo pospolitą, nabrzeżną i Bridgesa. Dwa ostatnie gatunki różnią się od O.degus nieznacznie - mają nieco większe wymiary, kitki na ogonach są mniej puszyste, a tylne trzonowce mają inaczej ukształtowane fałdy powierzchni bocznych. W literaturze podawana jest jeszcze zamieszkująca chilijskie wyspy koszatniczka pacyficzna (Hutterer 1994). Kwestii, czy są to odrębny gatunek, nie wyjaśniono.
Badanie wielu skupisk koszatniczek na przestrzeni lat powodowało sporo dywagacji na temat prawdopodobnych geograficznych odmian w obrębie gatunku i w konsekwencji powstawanie wielu równoległych i dodatkowych nazw. Ale - jak zauważał Wilfred Osgood- w wielu przypadkach zamieszanie wprowadzała głównie zmienność ubarwienia koszatniczek w poszczególnych porach roku czy też różnice zewnętrzne w poszczególnych grupach wiekowych. Przykładowo proponowana przez Oldfielda Thomasa nazwa Octodon degus cliviorum wynikała z przekonania Oldfielda o podziale gatunku na koszatniczki górskie i nizinne. Teoria nie uzyskała potwierdzenia.
W Polsce nazwy "koszatniczka" używa się potocznie do określenia najczęściej spotykanej koszatniczki pospolitej. Najczęściej okazy tego gatunku trafiały do Europy i Stanów Zjednoczonych jako zwierzęta laboratoryjne, zaś później hodowlane. Niestety nie ma pewności, czy okazy obecnie spotykane w hodowlach są czystymi gatunkowo przedstawicielami O. degus, czy też krzyżówkami z pozostałymi gatunkami rodzaju Octodon.
Żyjące w naturze koszatniczki lokalni mieszkańcy nazywają "szczurami ze szczotką na ogonie" (rata cola de cepillo). Jest to jedynie nazwa zwyczajowa, bowiem w rzeczywistości gryzonie te nie są spokrewnione ze szczurami. Używane w Chile inne nazwy to: chozchoris, rata de las cercas, raton de tapias, ratón de trompeta, bori. Koszatniczka ze względu na podobną polską nazwę mylona jest czasem z należącą do popielicowatych koszatką.
-Charakterystyka :
Zwierzę o smukłej budowie, pysk zaokrąglony, nieowłosione uszy średniej długości, ogon ciemniejący ku końcowi pokryty sztywną szczeciną z charakterystycznym dla tego gatunku "pędzlem". Sierść o barwie "aguti". Ubarwienie ma jednolite, brązowe przechodzące w szarości, na brzuszku futro kremowo-brązowe, jaśniejsze dookoła oczu. Umaszczenie brzuszka zależy od pory roku. Zazwyczaj zimą jest jaśniejsze niż latem. Przez krzyżowanie i ingerencje genetyczne osiągnięto również koszatniczki o innych barwach: białej, kremowej, czarnej, czy nawet niebieskiej. Zęby zdrowo odżywianych koszatniczek mają barwę pomarańczową. Uzębienie składa się z 2 par siekaczy, 2 par przedtrzonowców i 6 par trzonowców (o ósemkowym przekroju). Łapy mają po pięć palców – cztery mocno rozwinięte, piąty słabiej. Palce zakończone są pazurami. Koszatniczki w sytuacji zagrożenia mogą odrzucić końcówkę ogona. Odrzucony ogon nie odrasta, jak to jest np. u jaszczurek.
•Dane :
*Długość życia:
w stanie wolnym żyją od kilku miesięcy do 4 lat, a w niewoli 5–8 lat.
*Masa ciała :
170–300 gramów.
*Długość ciała :
Długość koszatniczki jest zróżnicowana – zależy to od liczby młodych w miocie. Najczęściej jednak wynosi ona od 125 mm do 195 mm. Długość ogona: 105–165 mm.
*Temperatura ciała :
36,0–37,9° C
*Puls :
274 na minutę
+Dymorfizm płciowy
Samce są zazwyczaj nieco większe niż samice. Na wolności samice osiągają dojrzałość płciową nie wcześniej niż po 5 do 14 miesiącach od urodzenia, ale aktywność jajników obserwuje się w wieku 2 tygodni życia, mimo że otwór pochwy jest jeszcze niewidoczny. W warunkach hodowlanych dolną granicą osiągania dojrzałości płciowej jest wiek 5 tygodni. Samice mają 4 pary sutków, przy czym jedna para w położeniu pachwinowym, a pozostałe 3 pary – brzusznie.
Rozpoznawanie płci koszatniczek stanowi często problem dla niedoświadczonych hodowców. Wygląd zewnętrznych cech płciowych jest bardzo podobny u przedstawicieli obu płci. Rozróżnienie jest możliwe głównie poprzez porównanie odległości między cewką moczową a odbytem oraz dzięki posiadaniu przez samce fałdu skórnego między tymi narządami.
-Środowisko naturalne :
Koszatniczki są w Chile traktowane jako szkodniki niszczące uprawy. Prowadzą stadne życie w pobliżu zarośli i skał w półpustynnym, pokrytym zaroślami ekosystemie zwanym matorral, w koloniach do 100 osobników. Koszatniczki prowadzą życie dzienne, z maksimum aktywności rano i późnym popołudniem. Budują rozległe systemy nor z głównym wejściem zlokalizowanym zwykle pod krzewami lub skałami. Koszatniczki mają bardzo silną organizację społeczną, z silnym przywódcą stada związanego z danym terenem. Zasięg terytorialny danego klanu wynosi średnio 200 m, na hektar przypada około 75 osobników. Koszatniczki żerują na powierzchni ziemi, ale zaobserwowano również wspinaczkę na gałęzie krzewów w poszukiwaniu pożywienia. Do naturalnych wrogów koszatniczek należą tacy drapieżcy jak: kolpeo (lisoszakal andyjski), płomykówka zwyczajna czy należąca do jastrzębiowatych aguja (Geranoaetus melanoleucus).
Jak podaje Wild Animals Online, długość życia koszatniczek na wolności jest w rzeczywistości dość krótka. Tylko 50% z nich dożywa wieku 1 roku, a zaledwie 1% populacji żyje 2 lata. W objętej badaniami populacji 5400 osobników tylko 1 przeżył 4 lata. Anna Sporon określa jednak możliwy do osiągnięcia na wolności wiek jako znacznie dłuższy.
*Rezerwat :
W 1983 w okolicy miasta Illapel w chilijskiej prowincji Choapa (region Coquimbo) powstał Park Narodowy Szynszyli - (hiszp.) Reserva Nacional Las Chinchillas. Wśród gatunków tam występujących można spotkać koszatniczki.
-Komunikacja :
Koszatniczki mają dobrze rozwinięty wzrok, węch i słuch. Używają tych zmysłów do komunikowania się między sobą. Rozróżnić można typy sygnałów alarmowych, godowych i służących komunikacji między rodzicami a małymi. Dobry wzrok jest ważnym zmysłem pomocnym w wypatrywaniu wrogów podczas żerowania. Podczas badań stwierdzono, że koszatniczki widzą długości fal charakterystyczne dla ultrafioletu , a ich świeży mocz odbija promieniowanie UV. Stąd przyjęto hipotezę, że znakowanie terenu moczem ma charakter nie tylko zapachowy, ale i wzrokowy.
Markery zapachowe tych zwierząt objęto więc badaniami. Okazało się, że faktycznie świeży mocz koszatniczek ma dużo większe zdolności do odbijania promieniowania UV, niż dłuższych fal. Natomiast stary, wyschnięty mocz O.degus dobrze odbija dłuższe fale, lecz bardzo słabo fale UV. Wynika z tego że koszatniczki są w stanie odróżnić wzrokowo świeże ślady współplemieńców od starych, a więc łatwiej odnaleźć nowe kryjówki czy inne elementy intensywnie użytkowanego terytorium. Niestety, jak zauważają badacze, jest też uboczna, negatywna (między innymi dla koszatniczek) konsekwencja zdolności zwierząt do wzrokowego rejestrowania promieniowania UV. Mianowicie również dzienne ptaki drapieżne - w tym naturalni wrogowie koszatniczek - widzą promieniowanie ultrafioletowe, a tym samym kierując się widocznymi dla nich śladami świeżego moczu potrafią z daleka dostrzec terytorium, na którym warto zapolować.
-Rozród :
W stanie dzikim koszatniczki zwykle rozmnażają się raz na rok. Okres rozrodczy rozpoczyna się zwykle pod koniec maja (jesienią w Chile), a młode rodzą się od września do października. W latach mokrych, koszatniczka może mieć drugi miot. Znakowanie otoczenia moczem, wykorzystywane zazwyczaj przez obie płcie do obrony terytorium wzmaga się u samców o okresie rozrodczym. Zalotnicy wykonują zazwyczaj rytuał obejmujący machanie ogonem i drżenie ciała, a na koniec podnosząc tylne łapy opryskują samice swoim moczem. Takie 'oznakowanie' może służyć przyzwyczajeniu samicy do zapachu danego samca, co w przyszłości ma mu ułatwić kontynuację zalotów.
W hodowli zdolność do rozrodu samica osiąga w wieku 6-8 tygodni; ciąża trwa około 87-93 dni; w miocie 1-12 młodych, które rodzą się okryte delikatnym meszkiem, z lekko otwartymi oczami. Mała koszatniczka waży po urodzeniu około 14-20 g. Okres karmienia małych koszatniczek przez samicę trwa 4-6 tygodni. Tyle też minimalnie powinny być pod jej opieką. Po tym okresie są już zdolne do samodzielnego życia i łączenia się w jednopłciowe grupy. W hodowli, w wieku 7-8 tygodni, należy miot rozdzielić według płci, bowiem już w tym wieku młode mogą być gotowe do rozrodu, co wiązałoby się z ryzykiem chowu wsobnego.
W badaniach prowadzonych w warunkach laboratoryjnych stwierdzono, że samica pozostaje w bliskości z małymi do dwóch tygodni po urodzeniu. Zaobserwowano, że samce w tym okresie są skłonne do bójek z dziećmi. Nie prowadziło to jednak do dzieciobójstwa. Na wolności samce spędzają z młodymi cały pierwszy okres ich życia, czyli czas pierwszych tygodni, gdy wymagają karmienia, ogrzewania i szczególnej 'niemowlęcej' opieki. Przez pierwsze 7 dni młode organizmy O.degus nie posiadają zdolności utrzymywania stałej temperatury ciała. Młode koszatniczki zaczynają jeść stały pokarm w wieku około 2 tygodni, zaś rodzinną norę pierwszy raz opuszczają po trzecim tygodniu życia. Samice często wspólnie opiekują się dziećmi w obrębie klanu. Ciąża stanowi dla organizmu samicy bardzo duży wydatek energetyczny. Poziom cukru we krwi w tym okresie zostaje rozregulowany, więc dla zwierząt podatnych na cukrzycę każda ciąża stanowi duże ryzyko. W hodowli zalecane jest więc unikanie łączenia w pary mieszane. Łączenie samic czy samców w 2–3 osobnikowe 'stada' jest dobrym, zalecanym rozwiązaniem, tym bardziej, że w naturze w stadku dominuje samica i na kilkadziesiąt samiczek przypada jeden samczyk. Natomiast młode samce są ze stada wypędzane i póki same nie utworzą stada żyją w stadach kawalerów. Samce żyją zazwyczaj w grupach od jednego do dwóch osobników, a samice w stadkach od dwóch do pięciu powiązanych ze sobą 'pań'. Jako zwierzęta stadne nie powinny być hodowane pojedynczo.
Proporcje płci u koszatniczek w badanej populacji (B.J.Weir 1970) wyniosły: na 110 urodzonych samiczek przypadało 100 samców.
-Żywienie w środowisku naturalnym :
Koszatniczki są roślinożercami. Żywią się trawami, ziołami, liśćmi i korą wybranych gatunków krzewów i drzew, niektórymi warzywami oraz nasionami. Wśród ulubionych potraw koszatniczek są kora Cestrum parqui i Acacia caven, liście i kora Proustia cuneifolia, Atriplex repunda i Acacia caven, rośliny jednoroczne takie jak: Iglica pospolita, ostrożeń i zielone trawy. Koszatniczka magazynuje pożywienie na zimę. Podczas badań stwierdzono sporadyczne spożywanie mięsa w podeszłym wieku. Standardowo koszatniczki wybierają pożywienie, które pozwala na ograniczenie ilości błonnika (mniej włókniste krzewy: Adesmia bedwellii, Baccharis paniculata, czy Chenopodium petiolare), azotu i wilgotności w pokarmie. Wybierają więc raczej młode pędy. Motorem trawienia jest fermentacja bakteryjna w kątnicy.
Ze względu na stosunkowo niską jakość pożywienia dostępnego na wolności, koszatniczki wykazują także skłonność do koprofagii, czyli przeżuwania własnych odchodów. W porze suchej dieta koszatniczek jest uzupełniana także o odchody bydła i koni. W środowisku naturalnym cecha ta pozwalała na odzyskiwanie niewykorzystanych przez organizm składników odżywczych. Odchody koszatniczki są suche, małe, bez zapachu.
Organizm koszatniczek żyjących w naturze w klimacie suchym jest przystosowany do bardzo efektywnej gospodarki wodnej. Parowanie wody przez skórę jest ograniczone, bowiem gryzonie te nie posiadają gruczołów potowych. Koszatniczki posiadają stosunkowo duże nerki, w związku z czym wydalany mocz jest mocno skoncentrowany. Podczas przeprowadzanych badań (B.Fonda 1975) pozbawiono koszatniczki dostępu do wody i po siedmiu dniach mocz uległ skoncentrowaniu z 634 mOsmol/l do 4604 mOsmol/l. Stwierdzono także, że koszatniczki posiadają niezwykłą zdolność do większego koncentrowania potasu w moczu niż sodu, oraz zatrzymywania znacznej ilości magnezu.
-Hodowla :
Do Ameryki Północnej i Europy koszatniczki pospolite trafiły jako zwierzęta do prowadzenia badań nad cukrzycą. Gryzonie te ze względu na odmienną strukturę insuliny są bowiem bardzo podatne na tę chorobę. Ich metabolizm nie pozwala na przyswajanie cukru. Koszatniczki wymagają sporej opieki, dbałości o dietę, odpowiedniej ilości ruchu, który pozwala na lepsze spalanie nadmiaru cukru. Jednym z pierwszych objawów pojawiającej się cukrzycy jest zaćma.
W związku z tym, że koszatniczki są zwierzętami stadnymi i bardzo żywotnymi, w hodowli wymagają dużo wolnej przestrzeni. Należy im zapewnić dostęp do wybiegu oraz wyposażyć klatkę w kołowrotek dla gryzoni. Mieszkaniem może być duża klatka dla gryzoni lub terrarium. Konieczny jest pojemnik z pokarmem oraz poidło. Wskazane jest wstawienie do klatki konarów lub półek, które umożliwią wspinanie, oraz kawałków gałęzi dozwolonych gatunków drzew. Wyposażenie nie może być plastikowe, bowiem szybko zostanie zniszczone. Dno klatki nie powinno mieć rusztu z kraty, bowiem między szczeblami mogą się klinować łapy i stanowi potencjalne zagrożenie dla zwierzęcia. Koszatniczki chętnie budują namiastkę nory z gniazdem. Do tego celu może służyć mały drewniany domek i ścinki papieru czy też ręczników papierowych. Koszatniczki nie są polecane jako zwierzęta do samodzielnego hodowania przez dzieci.
+Żywienie w hodowli :
W hodowli podstawą żywienia koszatniczek jest siano, które nie może być jednak ściółką. Ściółkę stanowić powinna warstwa drewnopochodnego prasowanego granulatu. Zwierzęta można karmić nasionami traw, liśćmi kilku dozwolonych gatunków polskich drzew i krzewów (brzoza, grusza, grab, jabłoń, leszczyna, lipa, orzech włoski, wierzba płacząca) i ziołami (dziurawiec pospolity, babka lancetowata, rumianek pospolity, rdest ptasi, pokrzywa zwyczajna, wrzos, mniszek lekarski (mlecz), nagietek lekarski, mięta pieprzowa, lucerna, krwawnik, koper włoski, melisa i majeranek), bulwami topinambura (słonecznik bulwiasty), owocami dzikiej róży, jak również specjalnymi karmami. Można karmić koszatniczki świeżymi i suszonymi warzywami – porem, selerem, marchewką i pietruszką (dwa ostatnie w niewielkich ilościach, marchewka zawiera cukry, pietruszka jest moczopędna).
Ze względu na wrodzoną skłonność do cukrzycy dieta koszatniczek winna być pozbawiona nadmiaru węglowodanów. Wykluczone jest podawanie słodyczy, a nawet owoców.
♥ Nicol ♥
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz